Τον Μάιο του 2013, ο Γιάννης Αθανσόπουλος υποστήριξε στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΔΠΘ την Διδακτορική Διατριβή του με θέμα: «Η σύγκριση Κλασικού – Μετακλασικού: Μία επανεξέταση των διαφορών με βάση την θεωρία του Woelfflin». Η Τριμελής Συμβουλευτική Επιτροπή απαρτίστηκε από τον Επιβλέποντα Καθηγητή κ. Νικόλαο Λιανό, Αναπληρωτή Καθηγητή, και τα μέλη κα Ελένη Αμερικάνου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΔΠΘ, και κ. Ευάγγελο Λιβιεράτο, Καθηγητή του Τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών του ΑΠΘ. Η Διατριβή βαθμολογήθηκε με «Άριστα».

 

 

Στόχοι της διατριβής

Η επιλογή του θέματος σχετίζεται άμεσα με προηγούμενες διερευνήσεις πάνω σε ζητήματα της θεωρίας των μορφών, καθώς και με τους προβληματισμούς για το «πώς» και το «γιατί» της μορφολογικής έκφρασης των εκάστοτε εποχών. Η εκπόνηση της διατριβής, μέσω της επιλογής του συγκεκριμένου θέματος θεωρήθηκε ότι θα μπορούσε να συμβάλει στη –όσο το δυνατόν– μεγαλύτερη κατανόηση των σύγχρονων τάσεων και του φαινομένου του πλουραλισμού και της πανσπερμίας αισθητικών κατευθύνσεων και ιδεολογιών που διακρίνουν σήμερα τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό.

Βάση της διερεύνησης αυτής αποτελεί η θεωρία του Ελβετού ιστορικού τέχνης Heinrich Woelfflin, όπως αυτή διατυπώθηκε στο βιβλίο του “Kunstgeschichtliche Grundbegriffe. Das Problem der Stilentwicklung in der neueren Kunst” (Βασικές έννοιες της Ιστορίας της Τέχνης. Το πρόβλημα της εξέλιξης του στυλ στη νεότερη τέχνη), το οποίο πρωτοεκδόθηκε το 1915. Ο Woelfflin αναλύοντας συγκριτικά τις συγκεκριμένες περιόδους της Αναγέννησης και του Μπαρόκ οδηγήθηκε στην διατύπωση πέντε αντιθετικών ζευγών – εννοιών, οι οποίες αναφέρονται στον τρόπο με τον οποίο ο παρατηρητής του έργου τέχνης είναι δυνατόν να κατανοήσει την λειτουργία των μορφικών χαρακτηριστικών του καλλιτεχνήματος. Το θεωρητικό αυτό σύστημα (το οποίο αποτελείται από τα ζεύγη «γραμμικό – ζωγραφικό», «επιφάνεια – βάθος», «κλειστή – ανοικτή μορφή», «πολλαπλότητα – ενότητα», «απόλυτο – σχετικό») βρήκε εφαρμογή κυρίως στη ζωγραφική και λιγότερο στην αρχιτεκτονική ή την γλυπτική, ασχέτως αν ο εισηγητής της επιθυμούσε την καθολική εφαρμογή της σε όλες τις τέχνες.
Οι βασικοί στόχοι που καθόρισαν την πορεία της έρευνας, ως απόρροια των προαναφερθέντων αναγκών ήταν α. η εμβάθυνση ως προς την εφαρμογή της θεωρίας στην τέχνη της αρχιτεκτονικής, β. η επαλήθευση της θεωρίας διαχρονικώς, γ. η αποκατάσταση της ορθότητας της θεωρίας, δ. η πληρέστερη κατανόηση και ερμηνεία των σημερινών φαινομένων, και ε. ο εμπλουτισμός της θεωρίας με την πιθανή προσθήκη νέων ζευγών εννοιών.

 

Δομή της διατριβής

Κατά την φάση της έρευνας, μέσω των αναγκών που προέκυψαν από την μελέτη του υλικού που συγκεντρώθηκε, κρίθηκε απαραίτητο η διερεύνηση της διαχρονικότητας της θεωρίας του Woelfflin να μην εστιαστεί αποκλειστικώς στην αισθητική θεώρηση των πέντε στυλιστικών κατηγοριών που εκείνος διατύπωσε, αλλά ταυτοχρόνως η διατριβή να πλαισιωθεί από την καταγραφή και ανάλυση βοηθητικών εννοιών, οι οποίες θεωρήθηκε ότι θα μπορούσαν να συμβάλλουν, τόσο στην πληρέστερη εξέταση του θέματος, όσο και να καθοδηγήσουν τον αναγνώστη ως προς τους στόχους και τα συμπεράσματά της. Για την επιτυχία του σκοπού αυτού η παρούσα έρευνα χωρίζεται σε τρεις βασικές ενότητες:

• Το πρώτο μέρος, με τίτλο «Ανάλυση των βασικών εννοιών. Αισθητική θεώρηση των φαινομένων», περιλαμβάνει τα κεφάλαια «Περί της λειτουργίας των αντιθέτων», «Θεώρηση του έργου τέχνης», «Το δίπολο ‘κλασικό – μετακλασικό’», και «Αισθητική θεώρηση των μεγα-περιόδων». Επιχειρείται η ανάλυση, αφενός των κυρίαρχων εννοιών, πάνω στις οποίες βασίζεται η διατριβή, και αφετέρου των παραγόντων, που οδηγούν στην δημιουργία των φαινομένων ύφους, μέσω της κοινωνιολογικής μελέτης και της αισθητικής θεώρησης των εξεταζόμενων εποχών. Η διερεύνηση αυτή έχει ως στόχο να καθορίσει το πλαίσιο της έρευνας, και ταυτοχρόνως να συνδέσει –όσο αυτό είναι εφικτό– τις στυλιστικές κατηγορίες με τις εκάστοτε επικρατούσες κοινωνικές συνθήκες και φιλοσοφικές – αισθητικές προσεγγίσεις.
• Το δεύτερο μέρος, με τίτλο «Συγκριτική θεώρηση των στυλιστικών κατηγοριών» αποτελεί το καθεαυτό κομμάτι της έρευνας, το οποίο επικεντρώνεται στην εκτενή ανάλυση της θεωρίας των αντιθετικών ζευγών, και την διερεύνηση της εφαρμογής της στην τέχνη της αρχιτεκτονικής διαχρονικώς. Για κάθε στυλιστική κατηγορία επιχειρείται αρχικώς μια συγκριτική θεώρηση των εκάστοτε αντιθετικών εννοιών, μέσω της εξέτασης των γενικών χαρακτηριστικών τους. Ακολούθως, εξετάζονται οι παράγοντες εκείνοι, μέσω των οποίων αναδεικνύονται, ειδικότερα στην τέχνη της αρχιτεκτονικής, άλλοτε τα κλασικά, και άλλοτε τα μετακλασικά φαινόμενα ύφους. Τέλος, βάσει των παραπάνω παραδοχών, οι στυλιστικές κατηγορίες εφαρμόζονται στις, υπό εξέταση, μεγα-περιόδους, μέσω επεξηγηματικών σχημάτων και φωτογραφικών παραδειγμάτων.
• Στο τρίτο και τελευταίο μέρος, με τίτλο «Συμπεράσματα», παρουσιάζονται τα πορίσματα και η πρόταση της έρευνας. Προτείνεται ένα νέο ζεύγος εννοιών, αυτό του «εμφανούς – αφανούς», το οποίο, όμως, δεν αποτελεί μία νέα στυλιστική κατηγορία, αλλά αφορά τον βαθμό ανάδειξης του περιεχομένου του έργου τέχνης, και –κατ’ επέκταση– του αρχιτεκτονήματος. Χρησιμοποιείται η προηγηθείσα διερεύνηση της λειτουργίας των μορφικών χαρακτηριστικών, ώστε να εξεταστεί η επίδρασή τους στην έκφραση του αμέσως ή εμμέσως ορατού της πρόθεσης του δημιουργού και του νοήματος του έργου του. Κατά την συγκριτική θεώρηση του εμφανούς και του αφανούς διερευνώνται οι έννοιες της «Ιδέας», το «κλειστό» και «ανοικτό» έργο τέχνης, καθώς και η σχέση του δέκτη με αυτά. Η ενότητα των συμπερασμάτων κλείνει με την προσπάθεια εφαρμογής του προτεινόμενου διπόλου στην αρχιτεκτονική σε κάθε μία από τις εξεταζόμενες μεγα-περιόδους, και με μία γενικότερη αναφορά στις έννοιες της συνέπειας και της ηθικής, που οφείλουν να χαρακτηρίζουν τον σχεδιασμό, ανεξαρτήτως της οποιασδήποτε θεώρησης, είτε κλασικής, είτε μετακλασικής.
• Τέλος, στο Παράρτημα που ακολουθεί, επιχειρείται μία εργαστηριακή τεκμηρίωση της ιστορικής εξέλιξης, μέσω σύγχρονων τεχνικών και μεθόδων απεικόνισης. Με την βοήθεια της τρισδιάτατης μοντελοποίησης και της επεξεργασίας εικόνας μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή (χρήση φίλτρων), εξετάζεται ο βαθμός επαλήθευσης της θεωρίας, κυρίως σε ό,τι αφορά τις στυλιστικές κατηγορίες – δίπολα «γραμμικό – ζωγραφικό» και «επιφάνεια – βάθος».

 

Η διατριβή έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης.
https://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/35724#page/8/mode/2up

 

ενδεικτικά αποσπάσματα του περιεχομένου