Η παρουσίαση του αρχιτεκτονικού έργου στο διαδίκτυο

…κι όμως υπήρχαν περίοδοι χωρίς ρεύμα. Χωρίς μηχανές. Χωρίς αεροπλάνα. Χωρίς τηλεφωνία. Παρ’ όλα αυτά και έργο δημιουργήθηκε, και πλούτος παρήχθη και οι ιδέες διαδόθηκαν. Η έλλειψη των τεχνολογικών επιτευγμάτων δεν στάθηκε ποτέ εμπόδιο για την ανθρώπινη παραγωγή είτε την υλική, είτε την πνευματική. Από την άλλη μεριά, είναι ίσως αυτή η έλλειψη ένας από τους λόγους, για τους οποίους η ανήσυχη ανθρώπινη ευρηματικότητα έκανε κάθε φορά την ανάγκη εργαλείο, διευρύνοντας τα τεχνολογικά όρια.

Μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες αναρωτιόμασταν πώς ήταν παλαιότερα η καθημερινότητα χωρίς την ηλεκτροδότηση, τη μηχανική υποστήριξη ή την τηλεφωνική επικοινωνία. Σήμερα μάς φαίνεται αδιανόητη η ζωή χωρίς την on-line σύνδεση. Μάλιστα, πολλές φορές η παροδική αδυναμία πρόσβασης στο διαδίκτυο οδηγεί σε μία μικρή «κατάρρευση», η οποία δεν δημιουργεί μόνο απογοήτευση, αλλά πολλές φορές και πανικό. Ακόμα και για εκείνους που πρόλαβαν να ζήσουν για αρκετές δεκαετίες χωρίς το διαδίκτυο ή την κινητή τηλεφωνία.

Η on-line εποχή μας έχει καταφέρει να αλλάξει τις παλιές καθημερινές συνήθειες εισάγοντας νέες· από τον τρόπο που εργαζόμαστε (ή συνεργαζόμαστε), που φλερτάρουμε ή ακόμα του πώς καθορίζουμε (προτιμότερα, αλλάζουμε με χαρακτηριστική ευκολία) τον τόπο και τον χρόνο μιας συνάντησης. Η on-line σύνδεση έχει επιφέρει τα στοιχεία της ταχύτητας και κυρίως της ρευστότητας, κάνοντας συνείδηση στη συντριπτική πλειονότητα της κοινωνίας ότι η άμεση ενέργεια, η γρήγορη πρόσβαση στην πληροφορία (ασχέτως αν αυτή έχει βάση ή όχι, αν είναι χρήσιμη ή άχρηστη) ή η ευκολία αλλαγής μιας απόφασης είναι προς όφελός της.

Κάθε τεχνολογική καινοτομία ασφαλώς συμβάλλει στην άνεση της καθημερινότητας και τη μείωση της γεωγραφικής ή της χρονικής απόστασης. Οι έννοιες της ευκολίας και της ταχύτητας είναι έννοιες συνδεδεμένες με κάθε νέα τεχνολογική ανακάλυψη. Αν δεν εξυπηρετούνται αυτές οι έννοιες, δεν υπάρχει λόγος να εξελιχτεί και η τεχνολογία.

Όμως, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει με την καθημερινή πρακτική δραστηριότητα, όπου η ευκολία και η ταχύτητα είναι πολλές φορές επιθυμητές και ζητούμενες, η πνευματική δημιουργία απαιτεί μάλλον το αντίθετο. Είτε πρόκειται για την παραγωγή, είτε –εξίσου– για την πρόσληψη του πνευματικού έργου χρειάζεται κόπος και χρόνος. Τόσο ο δημιουργός, όσο και ο αποδέκτης του καλλιτεχνικού έργου οφείλουν να καταναλώσουν σκέψη προκειμένου να το συλλάβουν. Επομένως, να του δώσουν χρόνο. Εκτός, βεβαίως, κι αν πρόκειται για ιδιοφυΐες, και τέτοιες ασφαλώς υπήρξαν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Εμείς, οι υπόλοιποι «κοινοί θνητοί» οφείλουμε να προσεγγίζουμε το καλλιτεχνικό φαινόμενο με σεβασμό, δίνοντάς του τον απαραίτητο χρόνο να ωριμάσει μέσα μας, όπως «η καλή γραβιέρα» που έλεγε χαριτολογώντας και ο, γνωστός στους παλαιότερους από μας, φωτογράφος Δημήτρης Καλαποδάς.

Σε ό,τι αφορά ειδικότερα την παρουσίαση του αρχιτεκτονικού έργου, αυτός ο εθισμός της ταχύτητας, ως κύριου χαρακτηριστικού της πλοήγησης στο διαδίκτυο, μπορεί συχνά να λειτουργήσει αρνητικά. Εδώ, η δύναμη της εικόνας είναι καταλυτική. Θεωρώντας εξαρχής ότι θα χαθεί χρόνος, το συνοδευτικό κείμενο πολλές φορές παρακάμπτεται και αμέσως δίνεται προτεραιότητα στην εικόνα, χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα ότι της δίνεται και ο χρόνος που χρειάζεται. Με γρήγορα “click”, “next” και “back” προσπερνώνται εικόνες, οι οποίες μπορεί να απεικονίζουν ώρες δουλειάς, μόνο και μόνο επειδή δεν είναι αρκετά «εντυπωσιακές» ή επειδή το περιεχόμενό τους ενδεχομένως να μην συμπίπτει με την αισθητική μας αξίωση.

Σπάνια μπαίνουμε στον κόπο να προσεγγίσουμε εκείνο με το οποίο διαφωνούμε, και γι’ αυτό το προσπερνούμε αδιάφορα. Θεωρώντας τον χρόνο μας πάντα «πολύτιμο» αδυνατούμε συχνά να συνειδητοποιήσουμε ότι η αξιοποίησή του δεν αφορά την ποσότητα των ενεργειών μας προκειμένου να αποκτήσουμε περισσότερη ύλη, γνώση ή αναγνώριση, αλλά την ποιότητα με την οποία κάθε φορά βιώνουμε ακόμα και την πιο ασήμαντη δραστηριότητα μέσα στην καθημερινότητά μας. Για να είμαστε όμως δίκαιοι, ο χρόνος που αφιερώνεται προκειμένου να «μελετήσουμε» δεν εξαρτάται απόλυτα από το μέσο. Αν δεν υπάρχει η διάθεση να εμβαθύνουμε, το ίδιο «προσπέρασμα» ή «ξεπέταγμα» θα γίνει εξίσου εύκολα και με ένα συμβατικό έντυπο μέσο, όπως ένα βιβλίο ή ένα περιοδικό.

Η ταχύτητα της πλοήγησης στο διαδίκτυο δεν αφορά, όμως, μόνο τον εθισμό μας στην εικόνα και τη δύναμή της. Εξαρτάται και από τον τόπο πρόσβασης και την επιλογή του μέσου. Διαφορετική είναι η χρονική σχέση που έχει κανείς με την ηλεκτρονική πληροφορία όταν βρίσκεται σε ένα γραφείο μπροστά σε έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, και διαφορετική όταν βρίσκεται σε μία στάση λεωφορείου, σε μια παραλία, ή και σε ακόμα πιο «ιδιωτικούς» χώρους. Μάλιστα, το κινητό, έχοντας γίνει πλέον δεύτερη φύση μας, αποτελεί –σύμφωνα με έρευνες– το προσφιλέστερο μέσο πλοήγησης στο διαδίκτυο. Αυτό δημιουργεί ένα επιπλέον πρόβλημα: Το μικρό format της οθόνης περιορίζει τη δυνατότητα να μπούμε στη λεπτομέρεια ενός σκίτσου ή ενός σχεδίου, καθιστώντας μας έτσι αδύναμους να μελετήσουμε την ουσία του. Επιπλέον, δεν αφήνει να παρουσιαστεί στο σύνολό της η λειτουργική δομή και κυρίως το συνολικό στήσιμο – διάταξη (layout) μιας ιστοσελίδας. Δεν επιτρέπει να διαφανεί η γενική αισθητική που την χαρακτηρίζει, η οποία είναι εξίσου σημαντική όσο και το περιεχόμενό της.

Όμως, από την άλλη μεριά, οι δυνατότητες που παρέχει το διαδίκτυο σε σχέση με τα συμβατικά έντυπα μέσα το καθιστούν ένα πολύ σημαντικό εργαλείο προβολής του αρχιτεκτονικού έργου. Σε σύγκριση με ένα βιβλίο ή ένα περιοδικό, όπου οι σελίδες και οι διαστάσεις τους είναι πεπερασμένες, στο διαδίκτυο δίνεται η δυνατότητα παρουσίασης ενός πολύ μεγαλύτερου όγκου πληροφορίας, κυρίως σε ό,τι αφορά το σκίτσο, το σχέδιο, και τις φωτογραφίες μακετών ή ψηφιακών μοντέλων. Έτσι, και παρ’ όλη την –για τους προαναφερόμενους λόγους– μικρή διάσταση που οφείλουν να έχουν τα στοχευμένα και περιεκτικά κείμενα, μέσω του απεριόριστου πλήθους των απεικονίσεων που μπορούν να αναρτηθούν, δίνεται η δυνατότητα να μεταδοθεί πολύ περισσότερη πληροφορία, η οποία στο έντυπο μέσο εξαιτίας της έλλειψης χώρου, δεν θα ήταν σκόπιμο να συμπεριληφθεί, καθώς θα μπορούσε να θεωρηθεί και ως «περιττή». Φυσικά, είναι αυτονόητες οι ευκολίες που παρέχει η ψηφιακή τεχνολογία σε ό,τι αφορά τη διόρθωση, ενημέρωση, αναδιάταξη ή συμπλήρωση του περιεχομένου.

Εγκαινιάζοντας τον ιστότοπό μας σκεφτήκαμε να εκμεταλλευτούμε και μια ακόμα δυνατότητα που μας παρέχει το διαδίκτυο. Αφορά τη συγκεκριμένη ενότητα “blog”, μέσω της οποίας μάς δίνεται η ευκαιρία να διατυπώνουμε, όποτε το θεωρούμε σκόπιμο, είτε απόψεις για θέματα της αρχιτεκτονικής –ή ακόμα και της γενικής– επικαιρότητας, είτε προσωπικές θεωρητικές σκέψεις. Να δημοσιοποιούμε κάτι ελεύθερα, χωρίς προηγουμένως να χρειαστεί αυτό να εγκριθεί από κάποια συντακτική επιτροπή ή τις επιταγές της πολιτικής ορθότητας. Γι’ αυτό, ας μας συγχωρήσουν οι διαφωνούντες έναν ενδεχόμενο υποκειμενισμό. Δεν επιδιώκουμε να καταθέσουμε ισχυρισμούς, αλλά προβληματισμούς και αγωνίες. Γνωρίζουμε εκ των προτέρων ότι καθολική συμφωνία δεν μπορεί να υπάρξει. Μα ούτως ή άλλως, μήπως και η κρίση του αρχιτεκτονικού έργου δεν είναι από τη φύση της υποκειμενική;